BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA
PHI VẬT THỂ NGHỆ THUẬT ĐỜN CA TÀI TỬ NAM BỘ
Đờn ca tài tử hình thành, tồn tại và phát triển như thế nào phần đông trong mỗi chúng ta đều biết và hiểu được. Có người biết được, hiểu được một cách bài bản, chi tiết; có người biết được, hiểu được một cách đại khái; có người chính là tài tử đờn, tài tử ca và cũng có người ít nhiều đã nghiên cứu về nghệ thuật đờn ca tài tử. Đã là người Nam bộ thì ít ai không biết đến Đờn ca tài tử. Khi vui có thể cùng bạn “nâng phím so dây” với bài Tây thi, Xuân tình sôi nổi, vui tươi; khi buồn cũng có thể ngã nghiêng cùng bạn khúc Nam ai, Tứ đại oán não nuột, u buồn đến se lòng. Và khi tâm hồn lâng lâng, nhẹ nhàng, lãng mạn cũng có thể cùng bạn hòa điệu Sương chiều lã lơi; điệu Nam xuân man mác làm say đắm lòng người.
Thật là khó có thể nói hết, diễn tả hết cảm xúc mà loại hình nghệ thuật đờn ca tài tử đem đến. Trong Đờn ca tài tử ta thấy tình yêu quê hương, đất nước bao la; tình yêu đôi lứa thiết tha; tình phụ tử, mẫu tử thiêng liêng, cao cả; tình bạn tri kỷ gắn bó, keo sơn; tình anh, em máu mũ ruột rà,…Giữa ca từ và chữ nhạc, giữa người ca và người đờn như hòa quyện vào nhau để rồi họ cùng bồng bềnh, trôi nổi giữa không gian đầy chất thơ, chất nhạc và chất đời. Đờn ca tài tử chấp cánh cho họ bay, họ thăng hoa và cũng chính họ sáng tạo nên cả một vườn hoa nghệ thuật tinh khiết trên vùng đất phù sa màu mở. Lối chơi tài tử không kén chọn người chơi, người bình dân hay giới trí thức; người giàu sang hay kẻ nghèo nàn. Tất cả đều có thể hòa điệu tri âm và có thể làm đẹp, làm mới thêm cho vườn hoa nghệ thuật đó. Có thể nói, lối chơi đầy thi vị của đờn ca tài tử góp phần gội rữa bụi cát trong cuộc sống đời thường và làm tinh khiết hơn cuộc sống đời thường.
Với ý nghĩa và tầm quan trọng của đờn ca tài tử trong đời sống xã hội của người Nam bộ để bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật này chúng ta cần phải làm gì ? Có ý kiến cho rằng, đờn ca tài tử hình thành, tồn tại và phát triển được hơn 100 năm qua bởi tính ưu việt của nó thì tự nó phát triển hay thương vong. Bởi vì chúng ta không thể định hướng hay bắt buộc người khác về sở thích, về đam mê nghệ thuật, về thị hiếu. Ở mỗi thời đại, tự trong lòng nó sản sinh ra một loại hình nghệ thuật phù hợp khác nhằm đáp ứng nhu cầu về sở thích, về thị hiếu.
Có ý kiến cho rằng đờn ca tài tử ví như một bông hoa đẹp trong vườn hoa, do vậy nó tất yếu chịu sự cạnh tranh, chen lấn để tồn tại và phát triển. Và số phận của nó phụ thuộc vào đâu ? Vào đất? Vào nước? Vào người chăm sóc? Và đặc biệt là phụ thuộc vào số lượng người ngắm hoa? Một bông hoa đẹp không thể chỉ có một vài người ngắm. Nếu ta xem đờn ca tài tử là bông hoa nghệ thuật và muốn bông hoa nghệ thuật đó tồn tại mãi mãi chúng ta phải biết nuôi dưỡng nó, làm cho nó mãi “sinh sôi nãy nở”. Ví như một cánh hoa mẹ lìa cành, phải có những cánh hoa con “đâm chồi, nãy lộc”. Đờn ca tài tử muốn tồn tại và phát triển phải tính đến công tác định hướng lâu dài bằng hệ thống giải pháp có tính thực tiễn, tính hiệu quả cao nhằm bảo tồn và phát huy trong đời sống xã hội đương đại.
Trong chương trình hành động quốc gia bảo vệ nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đề cập đến vấn đề này. Cụ thể như:
1. Đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ nói riêng.
2. Tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hành, sáng tạo và truyền dạy nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ trong các gia đình, các nhà trường, câu lạc bộ và cộng đồng nhằm nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng và nhân dân địa phương.
3. Tăng cường nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa, truyền dạy, trình diễn... để bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ; đưa nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ vào nội dung đào tạo, bồi dưỡng tại các cơ sở đào tạo chuyên ngành.
4. Hỗ trợ cộng đồng phục hồi, lưu truyền các “bài Tổ”, các tập quán xã hội, tín ngưỡng và các lễ hội liên quan đến nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ; mở rộng các hình thức và môi trường sinh hoạt mới, phù hợp với mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ trong cuộc sống đương đại.
5. Phối hợp với các cơ quan truyền thông, các hội nghề nghiệp tổ chức thường xuyên và định kỳ các chương trình giới thiệu, quảng bá về nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ dưới nhiều hình thức nhằm giáo dục thẩm mỹ, cảm thụ nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ tới công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
6. Có chính sách đãi ngộ, khen thưởng và phong tặng danh hiệu vinh dự nhà nước cho các nghệ nhân đờn ca tài tử có nhiều đóng góp xuất sắc trong việc bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật đờn ca tài tử.
7. Tạo mọi điều kiện để nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ có nhiều cơ hội giao lưu, trình diễn ở nước ngoài; thường xuyên tổ chức liên hoan nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ ở các địa phương; định kỳ 3 năm một lần tổ chức Liên hoan nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ toàn quốc.
Với hệ thống giải pháp nêu trên, với nhiệm vụ là cơ quan chuyên môn trong lĩnh vực này, để loại hình nghệ thuật đờn ca tài tử liên tục phát triển, cần thiết phải được cụ thể hóa hơn nữa ở mỗi địa phương. Như việc xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy nghệ thuật đờn ca tài tử; xã hội hóa mạnh mẽ ở lĩnh vực này như khuyến khích các nghệ nhân, nghệ sỹ mở các lớp dạy đờn, dạy ca tài tử tư gia; Thường xuyên tổ chức các cuộc thi, liên hoan cấp tỉnh, huyện và xã; tổ chức các cuộc thi viết lời mới cho 20 bài bản Tổ,v…v…Và đặc biệt là cần có sự quan tâm sâu sắc hơn đến với các nghệ nhân, các tài tử đờn, tài tử ca, v…v…
Với tất cả niềm đam mê, tình cảm và trách nhiệm chúng tôi rất mong muốn các nghệ nhân, nghệ sỹ, các tài tử đờn, tài tử ca cũng như nhân dân Quận 1 tiếp tục giữ gìn và phát huy nghệ thuật đờn ca tài tử hơn nữa. Qua đây chúng tôi xin gửi lời tri ân và biểu dương khen ngợi các nghệ nhân, nghệ sỹ, các tài tử đờn, tài tử ca; những người làm công tác tổ chức phong trào đờn ca tài tử ở các huyện, thành phố; các đạo diễn; các tổ chức, cá nhân đã có đóng góp cho phong trào đờn ca tài tử tỉnh nhà trong thời gian qua.